بازار سنتی همدان دریچه سفر به بطن تاریخ

بازار سنتی همدان یکی از جاذبه‌های هنری و تاریخی کشور ایران، یادگاری به جا مانده از دوران قاجار است که سالانه گردشگران و توریست‌هان زیادی را جذب خود می‌کند. در واقع بازار‌های سنتی، یکی از مهم‌ترین مکان‌های دیدنی هر کشوری محسوب شده که سابقه تاسیسشان به دوران باستان باز می‌گردد.

همدان یکی از دیدنی‌ترین شهر‌های ایران است که علاوه بر چشم انداز‌های طبیعی، مکان‌های تاریخی زیادی از جمله بازار سنتی همدان را در خود جای داده‌ که دیدار از مناظر و دکان‌های این بازار سنتی، به همراه گشت و گذار در کوچه پس کوچه‌های این بازار سنتی، مصداق بارز با یک تیر دو نشان زدن است.

در این مقاله، بازار سنتی همدان را که دارای قدمتی طولانی است، خدمت شما معرفی می‌کنیم تا اگر گذرتان به این بازار افتاد، ضمن قدم زدن و لذت بردن از معماری فوق العاده زیبایی که داراست، سوغاتی‌ها و صنایع دستی تاریخی را تهیه کرده و از جاهای دیدنی این بازار دیدن کنید. در ادامه با مجله گردشگری لیدوماتریپ همراه باشید تا شما را به این بازار زیبا و اصیل ببریم.

بازار سنتی همدان کجاست؟

بازار مسقف و سنتی همدان، در مرکز شهر مابین خیابان‌های اکباتان، شهدا و بابا طاهر قرار دارد و دور تا دور میدان امام خمینی را پوشش داده است. امکان دسترسی به این بازار با هریک از این خیابان های ذکر شده وجود دارد. بازار سنتی همدان که یادگاری از دوران قاجار به حساب می‌آید، در گذشته به دلیل قرارگیری در مسیر جاده ابریشم، به عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی ایران شناخته می‌شد که تبادلات و خرید و فروش کالا‌های زیادی در این مکان انجام گرفته بود. همانند دیگر بازار‌های تاریخی کشور ایران، بازار سنتی همدان هم دارای سقف بوده و این معماری به ساخت قدیمی بازار، زیبایی خاصی بخشیده است.

معرفی ساختار بازار قدیمی همدان

بازار سنتی همدان یکی از کهن‌ترین بازار‌های سرپوشیده ایران با وسعت حدود ۳۰ هکتار است که در سال ۱۳۷۷ از سوی سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۰۲۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بازار سنتی، به بیش از ۳۸ راسته شامل زرگر‌ها، کفش دوز‌ها، دباغخانه (جایی که پوست حیوانات را برای تولید چرم پاک می‌کنند)، مسگر‌ها، صندوق ساز‌ها و غیره و ۲۶ کاروانسرا مجهز است که در آنجا بنا‌های مختلفی مانند مسجد، چایخانه، حمام، زورخانه و غیره به چشم می‌خورد.

۲۶ راسته و کاروانسرا در این بازار سنتی قرار گرفته که اغلب به خاطر نوع فعالیتی که دارند مانند راسته بازار قناد‌ها، راسته بازار زنگنه، قناد‌ها و یا به نام بانی‌شان مانند بازار زنگنه، بازار حسین خانی و غیره مشهور شده‌اند. قرار گرفتن بازار سنتی همدان در مرکز شهر سبب شده تا گردشگران بتوانند با اجاره ویلا و سوئیت در همدان ، دسترسی راحت و نزدیک‌تری به این بازار و نقاط دیگر همدان داشته باشند و لحظات دلنشینی را در خاطر خود ثبت کنند.

· راسته‌های محبوب بازار سنتی

در ادامه به معرفی برخی از راسته‌های محبوب بازار سنتی همدان می‌پردازیم.

• بازار نخود بریزها در بازار سنتی همدان که محدود به درب شمال غربی مسجد جامع بوده و در انتها عمود بر راسته فلسطین است؛ فروشگاه‌های عطاری، خرازی، خواربار فروشی و لوازم بهداشتی را شامل می‌شود که انواع لوازم مصرفی را عرضه می‌کنند.
• بازار قناد‌ها که به قناد خانه مشهور است در ضلع غربی مسجد جامع قرار گرفته و انواع شکلات و شیرینی و آجیل در آن عرضه می‌شود.
• در بازار صحاف خانه که در قسمت غربی کاروانسرای گلشن واقع است؛ انواع کتاب و نوشت افزار به فروش می‌رسد.
• در بازار کفش دوزخانه کوچک، که منشعب از راسته گلشن است انواع کیف و کفش عرضه می‌شود.
• بازار زرگر‌ها که در ضلع شرقی خیابان بابا طاهر واقع شده، محل خرید و فروش انواع طلا و جواهرات زیبا است.
• در بازار صندوق سازها که واقع در محوطه ضلع شمالی مسجد جامع انتهای بازار ذغالی ها بوده؛ انواع لوازم خانگی عرضه می‌شود.
• بازار چاقو سازها واقع شده در ضلع شمالی مسجد جامع بازار سنتی همدان، محل تعمیر و ساخت انواع چاقو، قیچی، کارد و کلید است.
• بازار شیشه فروش‌ها که به شیشه برها معروف است؛ منشعب از سبزه میدان بوده که شیشه، رنگ و ابزار یراق و ابزار ساختمانی به فروش می‌رسد.
• بازار قیصریه که معروف به موتاب خانه است، منشعب از راسته گلشن بوده که عرضه پوشاک، کفش دوزی و خامه فرش در آن انجام می‌شود.

· بازارچه‌های بازار سنتی همدان

در زمان‌های قدیم، بازارچه‌ها یا بازار‌های کوچک بر سر راه گذر مردم در دکان‌های مختلف وجود داشت که نیاز‌های اولیه محل را تامین می‌کردند که این مکان را بازارچه می‌نامیدند.

برخی از بازارچه‌های معروف بازار سنتی همدان عبارتند از:

• بازارچه مظفریه
• بازارچه توت قمی‌ها / پل یخچال
• بازارچه امامزاده یحیی
• بازارچه شالبافان
• بازارچه جولان
• بازارچه محله حاجی
• بازارچه مصلی/ فراش باشی
• بازارچه میدان مال فروش‌ها
• بازارچه شریف الملک
• بازارچه نظر بیک

کاروانسرا‌های بازار سنتی همدان

کاروانسراها بناهای گسترده‌ای هستند که تعداد زیادی دکان را در بر می‌گیرند. کاروانسرا‌ها که از مراکز مهم اقتصادی بودند معمولا مجاور یا متصل به بازار ساخته شده و جزئی از آن به حساب می‌آمدند. بازار سنتی همدان حدود ۱۲۰ واحد کاروانسرا دارد که تقریبا دو برابر کاروانسرا‌های شهر اصفهان است.

اکثر کاروانسرا‌های مهم بازار سنتی همدان یادگاری به جا مانده از دوران قاجار هستند. این کاروانسرا‌ها در دو طبقه ساخته می‌شدند. از طبقات پایین به عنوان دکان یا همان حجره استفاده می‌شد که کارکرد دفتر امور تجاری را داشت و طبقه بالا به عنوان انباری برای نگهداری بود که در طی گذشت زمان این طبقه هم به دفتر امور تجاری تبدیل گردید.

در میان کاروانسرا‌های بازار سنتی همدان، کاروانسرای گلشن که از دوران صفوی برجای مانده است از کهن‌ترین سرا‌های همدان و کاروانسرای گمرک از آباد‌ترین سرا‌های این شهر شناخته می‌شود که در سال‌های اخیر نوسازی این سرا‌ها، بافت زیبایی به بازار سنتی همدان بخشیده است.

از دیگر سراهای بازار سنتی همدان می‌توان به سرای میرزا کاظم که یکی از زیبا‌ترین و سالم‌ترین سرای بازار سنتی همدان است، کاروانسرای شریفیه، سرای نهاوندی‌ها، سرای پیغمبر، سرای نو، سرای صفر خان، سرای قلمدانی و سرای گمرک اشاره کرد که اکثر بافت کاروانسرا‌های این بازار را سرا‌های قاجاری تشکیل می‌دهند. در ادامه به جزئیات برخی از این کاروانسرا‌ها می‌پردازیم.

· کاروانسرای گلشن؛ قدیمی‌ترین کاروانسرای بازار سنتی همدان

این کاروانسرا که قدیمی‌ترین کاروانسرای بازار سنتی همدان می‌باشد، در اوایل دوره‌ی قاجار ساخته شده‌ و قسمت‌هایی از این سرا از دوران صفویه باقی ماند‌ه‌است. کاروانسرای گلشن از نوع تجاری-کاروانی به شمار می‌آید که دارای حیاط مرکزی هستند و حجره‌ها در دو طبقه و در اطراف حیاط مرکزی احاطه شده‌اند. در حجره‌های طبقه پایین کالا عرضه می‌شود و طبقه بالا مخصوص اسکان و استراحت تجار و کاروانیان بوده‌است.

در زمان‌های گذشته کاروانسرای گلشن به دلیل قرار گرفتن در کنار بازار همدان از رونق زیادی برخوردار بوده و به عنوان مرکز تجاری شهر‌های نزدیک به همدان مانند کرمانشاه و زنجان شناخته می‌شد. امروزه از این کاروانسرا به عنوان انبار و نگهداری اجناس و خرید و فروش اقلامی مانند فرش، کفش و کاغذ استفاده می‌شود.

· کاروانسرای میرزا کاظم؛ بزرگ‌ترین کاروانسرای بازار سنتی همدان

کاروانسرای میرزا کاظم در ضلع شرقی خیابان اکباتان واقع شده‌است. این کاروانسرا در بخش شمالی خود دارای سرای گمرک بوده و سرای گلشن در روبه روی این کاروانسرا قرار دارد. کاروانسرای میرزا کاظم، بزرگ‌ترین کاروانسرای باقی‌مانده از دوران قاجاریه در همدان است که به عنوان کانون فروش فرش استان همدان شناخته می‌شود.

این کاروانسرا از یک حیاط در مرکز و دکان‌هایی پیرامون این حیاط ایجاد شده که دو طبقه دارد. در دکان‌های طبقه پایین کالا عرضه می‌شود و اتاق‌های طبقه بالا مخصوص استراحت و خواب مسافران بوده‌اند. کاروانسرای میرزا کاظم در سال ۱۳۴۶ کاملا بازسازی شده است. کسبه این کاروانسرا هم مانند دیگر کاروانسرایان بازار سنتی همدان، به خرید و فروش و رفوگری فرش‌های دستباف مشغول هستند که متاسفانه با توجه به شرایط اقتصادی موجود در جامعه در وضعیت خوبی قرار ندارند.

· کاروانسرای شریفیه؛ هویت معماری بازار همدان

کاروانسرای شریفیه به دلیل قرارگیری میان راسته بازارهای نخود بریز‌ها، صحاف خانه و حلبی ‌ساز خانه، از پویایی و تحرکی نسبی برخوردار است. این کاروانسرا حدود ۲ هزار متر مربع مساحت و ۲ طبقه دارد. هر طبقه نیز شامل ۲۸ حجره به صورت دور تا دور یک حیاط مرکزی بوده که امروزه تنها به عنوان انبار از این طبقات استفاده می‌شود اما می‌توان با همراهی حمایت حجره داران و تجار، بازارچه‌ای از سوغات و صنایع دستی استان همدان برای بازدید و خرید مردم عادی و توریستان برپا نمود.

همچنین در کاروانسرای شریفیه واقع در بازار سنتی همدان، ۲ حیاط جنوبی و شمالی در دو طرف محوطه دیده می‌شود که ورودی آن‌ها با طاق آجری پوشیده شده‌است. این کاروانسرا با شکلی بسیار زیبا و منحصر به فرد در ستون‌های چوبی و طاق و قوس‌هایش شمایل خاصی را به نمایش گذاشته است.

این کاروانسرای کهن که ساخت آن به دوره قاجار باز می‌گردد در تاریخ ۱۱ مرداد ماه سال ۱۳۷۷ خورشیدی با شماره ۲۰۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

جاهای دیدنی نزدیک به بازار سنتی همدان

گردشگران می‌توانند بعد از گشت و گذار در بازار سنتی همدان، از مسجد قرار گرفته در محوطه بازار و جاذبه‌های اطراف بازار سنتی دیدن کنند. از این جاهای دیدنی می‌توان به حمام قلعه، تپه هگمتانه، کلیسای گریگوری (کلیسای حضرت مریم)، گنبد علویان، آرامگاه بابا طاهر، آرامگاه ابوعلی سینا اشاره کرد که در یک کیلومتری بازار سنتی همدان قرار گرفته‌اند.

· مسجد جامع در بازار سنتی همدان

این مسجد کهن در مرکزی‌ترین نقطه شهر همدان و نزدیکی میدان امام خمینی در ابتدای خیابان و در قسمت غربی و در محدوده‌ راسته بازار‌های شهر همدان واقع شده‌است. بر اساس ویژگی‌های معماری و کتیبه‌های موجود، ساخت این مسجد به عصر قاجاریه باز می‌گردد. تاریخ شروع ساخت این مسجد، سال ۱۲۵۳ هجری قمری ثبت‌شده که همزمان با حکومت فتحعلی شاه قاجار است. این مسجد ابتدا از یک شبستان تشکیل شده بود که با گذشت زمان و رشد و بزرگ‌تر شدن بازار سنتی همدان، فضا‌های متناسب دیگری به این مسجد افزوده شد.

شبستان شمالی، مناره‌های ایوان شمالی و همچنین سردر و مناره‌های ورودی شمال شرقی مسجد از سازه‌های دوره معاصر است. قدیمی‌ترین قسمت مسجد جامع جبهه جنوبی این مسجد است که بیشترین تغییر در این قسمت به دوران صفوی و قاجار باز می‌گردد. این مسجد واقع شده در بازار سنتی همدان، سه در ورودى دارد که ورودى نوساز سمت خیابان اکباتان در ضلع جنوب شرقی واقع شده، ورودى قدیمى با دالان طاق‌دار در ضلع شرقى صحن و ورودى قدیمى با دالان بهشتى در ضلع غربى صحن قرار دارد. صحن مسجد با ابعاد ۴۰ در ۲۴ متر و دارای حوض بزرگی در وسط است که زیبایی دوچندان و خاصی به معماری مسجد جامع بخشیده‌است.

· حمام قلعه در یک کیلومتری بازار سنتی همدان

حمام قلعه یکی از حمام‌های قدیمی استان همدان است که از معماری ایرانی اسلامی ساخته شده‌است و در نزدیکی این بازار قرار دارد. این حمام که در بین قدیمیان به حمام حاج محمد سعید هم شناخته می‌شود، در یکی از محله‌های اصیل همدان به نام محله قلعه یا قاشق تراشان در خیابان شریعتی قرار گرفته‌است. حمام قلعه به سبب معماری خاص و زیبایی که دارد، فضایی دیدنی جهت بازدید افراد مختلف فراهم کرده‌است.  در حمام قلعه علاوه بر زیبایی‌های نمای سقف طاق، ۴ ستون سنگی هم قرار دارد که در کنار هم معماری ناب کهن ایران را به نمایش می‌گذارند.

برخی اسناد حکایت از این دارد که حمام قلعه با مساحتی حدود ۱۵۰۰ متر مکعب در اواخر دوره قاجار ساخته شده‌است. لازم به ذکر است که حمام قلعه پس از تعمیر بخش‌های داخلی و ستون‌ها و انجام مرمت‌های تخصصی دیگر کاربری حمام خود را از دست داده و تبدیل به موزه مردم شناسی همدان شده‌است. داخل این موزه، سفره خانه سنتی زیبایی هم قرار گرفته‌است که گروه‌های موسیقی با حضور در سفره خانه حمام قلعه، به صورت زنده به اجرای برنامه‌های مفرح می‌پردازند که  همین امر با استقبال بسیار خوب مردم همدان و گردشگران و مسافران مختلف مواجه شده‌است.

نظر گردشگران درباره بازار سنتی همدان

بسیاری از گردشگران و توریست‌ها اظهارات بسیار خوبی راجع به بازار سنتی همدان داشته‌اند که محبوبیت خاص این بازار سنتی را نشان می‌دهد. ترکیب بافت کهن و معماری زیبای اسلامی، سبب شده تا بازار سنتی همدان، تبدیل به یک گزینه مناسب برای دیدن و گذشت و گذار و خرید سوغاتی در پیش روی مسافران باشد.

سوغاتی‌های شهر همدان از لحاظ خوراکی مخصوصا شیرینی و هم از لحاظ صنایع دستی زبانزد خاص و عام‌اند. در این بازار سوغاتی‌های خوش طعمی شامل انگشت پیچ، نان کماج، شیرینی برساق، حلوا زرده، نان چای وجود دارد که می‌توان از راسته بازار قناد‌ها واقع در ضلع غربی مسجد جامع تهیه نمود. صنایع دستی‌های تاریخی شهر همدان شامل طلاکوبی روی شیشه، سفال لالجین، مسگری و قلم زنی روی مس، ساز سازی، تولیدات چرمی، مروا بافی و غیره را هم می‌توان از بازار سنتی همدان تهیه کرد تا از شهر تاریخی و فرهنگی همدان یادگاری شیرین و دلچسب در یاد بماند.

همه شهرهای ایران زیبای ما، ارزش حداقل یک بار سفر کردن را دارند، به طوری که محال است بتوانید با یک سفر چند روزه از زیبایی‌های چشم نواز بسیاری از شهرها سیراب شوید. ما نیز در لیدوماتریپ، باتوجه به نیاز مسافران به یک اقامتگاه امن و مطمئن، تمام تلاش خود را به کار گرفتیم و بهترین و مناسب‌ترین اقامتگاه‌ها را در جای جای ایران برای هموطنان فراهم آورده‌ایم.