دریاچه هامون کجاست؟

اگر اهل شاهنامه‌ خوانی باشید در میان اشعار حماسی که نقش اول آن‎ها را رستم، پهلوان برخاسته از سیستان بازی می‎کند، به اسمی برمی‎‌خورید به ‎نام دریاچه زره که پرآب بوده و به دشت‌های اطرافش سالیان سال سبزی و حیات هدیه می‌داده است. سال‌ها گذشته و نام دریاچه زره به هامون تغییر کرده و البته این تغییر تنها در نام این دریاچه نبوده و هامونِ ما دیگر نه به بزرگی و نه به پر آبی زره شاهنامه نیست. دریاچه و تالاب بین‌‎ المللی هامون به ترتیب بعد از دریای کاسپین یا خزر و دریاچه ارومیه، سومین دریاچه بزرگ ایران و هفتمین تالاب بین‌‎المللی جهان است و یکی از ذخیره‎‌گاه‌های زیست‌ کره یونسکو در ایران به‌ شمار می رود که در این مقاله از مجله لیدوما قصد داریم این تالاب را به طور کامل به شما معرفی کنیم. پس تا پایان با ما همراه باشید.

معرفی دریاچه هامون

برخلاف سایر اکوسیستم‌های موجود روی زمین نظیر جنگل‌ و کوهستان، تالاب‌ها به‌ دلیل وجود پهنه‌ آب میانی، بیشتر در معرض تخریب هستند. این تخریب حاشیه‌ای دلیل وجود تعیین مرز و حریم برای اغلب تالاب‌ها است. حد بستر این خط مرزی طبق بالاترین پیش ‌روی آب تالاب تعیین می‌شود. با ماندگاری نسبی آب در تالاب‌ها می‌توان به قطعیت در مورد حیات‌ آن‌ها صحبت کرد. برخی از تالاب‌ها در کنار دریا واقع شده‌اند و با جزر و مد دریا وضیعت‌ آن‌ها تغییر می‌کند. تالاب هامون در گذشته نمونه‌ای از این‌گونه‌ تالاب‌ها بوده است.

بخش های دریاچه هامون

اگر نگاهی به نقشه‌های بسیار قدیمی بیندازیم، خواهیم دید که هامون در گذشته دریایی بزرگ و پر آب بوده است. پس از خشکسالی، تقسیم بندی‌های کشوری و نرسیدن آب به مرزهای ایران، به مرور قسمت‌های وسیعی از آن خشک شدند و شکل امروزی آن را پدید آوردند. این دریای بزرگ امروزه به سه دریاچه تقسیم شده‌ است:

هامون هیرمند

این هامون حدود ۴۷۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل واقع است. سطح آن از سایر هامون ها بیشتر ولی عمق آن کمتر است.عمق متوسط در زمان پر آبی یک متر، در شرایط میان آبی ۵/۰ متر و در کم آبی صفر تعیین شده است.

هامون سابوری

ارتفاع این هامون حدود ۴۷۵ متر از سطح دریا بوده و در فاصله ۲۷ کیلومتری شمال غربی شهرستان زابل واقع شده است.عمق متوسط آن در مواقع پرآبی یک و نیم متر و در شرایط میان آبی و کم آبی ۱ متر تعیین شده است.

هامون پوزک

این هامون سابقا سواران نیز نامیده می شد.مساحت آن ۱۴۸۴ کیلومتر مربع است که ۳۳۰ کیلومتر مربع آن در ایران و بقیه در خاک افغانستان است.

نامگذاری دریاچه هامون

نام دریاچه هامون در اوستا “کانسویا”، در پهلوی “کیانسی” و در کتب قدیم فارسی از جمله صددر، بندهش و روایات هرمزدیار، “کانفسه” آمده است. گاهی در اوستا آن را “زریه” به معنی دریا می نامیدند و با نام “زریه کیانسی” خوانده می شد. در شاهنامه فردوسی و در کتاب های جغرافی فارسی و عربی ، اسم دریاچه هامون “زره” است. هامون اسمی است که بعد ها به این دریاچه داده شده است. کلمان هوار در سال ۱۹۱۱ میلادی آن را هامون دشت نامیده است.

دریاچه هامون کجاست؟

تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان، شهرستان زابل، مرز ایران و افغانستان قرار دارد. این دریاچه یکی از مقاصد گردشگری شهر زابل به حساب می‌آید و مسافرانی که از دور و نزدیک به این شهر سفر می‌کنند حتما به سراغ دریاچه و تالاب هامون هم می‌روند.

کدام رودخانه ها به هامون می ریزند؟

از جمله رودخانه هایی که به دریاچه هامون می ریزند می توان به رود هیرمند، رود خاش رود، رودخانه فراه، رودخانه شور رود، رود حسین آباد، رود نهبندان و هاروت رود اشاره کرد. این رودخانه ها هر کدام از جایی سرچشمه می گیرند و به هامون می ریزند با این وجود هامون عزیز ما رو به خشکی رفته و کم آب شده است.

اهمیت دریاچه هامون

تالاب هامون از دیدگاه زیست ‌محیطی دارای اهمیت فراوان است. از شگفتی‌های دریاچه و تالاب هامون، وجود آن در منطقه گرم سیستان و بلوچستان است. اگرچه این تالاب بی‌همتا با بی ‌تدبیری‌ها در حال نابودی است. تالاب هامون زابل در فصل پرآبی یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری ایران است.

دریاچه و تالاب هامون به نام‌های دیگری نیز خوانده می‌شود. در اوستا از این دریاچه با نام کانس اویا یا گنسو، در زبان پهلوی کیانس یا کیانسه و در شاهنامه فردوسی با نام دریاچه زره یاد شده است. آب دریاچه و تالاب هامون از رودخانه‌های مختلفی همچون هیرمند و نهبندان تامین می‌شده که امروزه به دلایل مختلف رو به خشکی گذاشته است. تالاب هامون نه ‌تنها از دیدگاه زیست ‌محیطی برای کشور ما اهمیت دارد، بلکه از نظر اقتصادی نیز مردم این منطقه ایران را تامین می‌کرده است.

علت خشک شدن دریاچه هامون

۳۸۲۰ کیلومتر مربع از وسعت دریاچه‌ هامون در ایران قرار دارد و از مقاصد گردشگری و جاهای دیدنی زابل محسوب می‌شود. این در حالی‌ است که وسعت آب این دریاچه در فصول پرآب به ۵۶۶۰ کیلومتر مربع می‌رسد. اصلی ‌ترین رود در حوضه‌ آب‌ریز دریاچه‌ هامون، رود هیرمند است که به‌علت نوسانات آب این رود مشکلاتی برای کل اکو سیستم تالاب پدید آمده است. عدم پایبندی به قرارداد بسته شده در سال ۱۳۵۱ مابین امیرعباس ‌هویدا و موسی شفیق (نخست وزیر وقت دو کشور ایران و افغانستان) باعث شد میزان آب ورودی هیرمند به این تالاب در ایام خشکسالی و سال‌های کم ‌بارش به ‌شدت کاهش یابد. این قرارداد مبنی بر این بود که در هر ثانیه ۲۶ متر مکعب آب سهم سیستان باشد.

علاوه بر این سد کجکی و سد کمان خان روی هیرمند در افغانستان، در بی‌آبی این تالاب بدون تاثیر نبوده‌اند. امروزه این دریاچه با بحران بی‌آبی دست و ‌پنجه نرم می‌کند و همین باعث به ‌وجود آمدن بخش وسیعی از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌ محیطی مردم سیستان شده است. هر چند که در سال ۱۳۹۳ این دریاچه با جاری شدن سیلابی از جانب افغانستان احیا شد، اما به گفته‌ کارشناسان این وضعیت موقتی است و بحران بی ‌آبی همچنان این تالاب را تهدید می‌کند.

جانداران ساکن در تالاب هامون

دریاچه هامون تنها منطقه در شرق ایران است که پرنده ها به آن مهاجرت می کنند. ۲۳۹ گونه مختلف جانوری در دریاچه زندگی می کنند که از پرتعدادترین آن ها می توان به پلیکان، فلامینگو، غاز، قوی گنگ، باکلان، کفچه نوک،‌ اردک تاجدار، آنقوت، هوبره، کبک، تیهو، عقاب، شاهی، سنقر، شاهین، دال، جغد، پرستوی دریایی، عقاب دریایی دم سفید، عقاب تالابی، سارگپه، مار چلیپر، افعی پلنگی، افعی شاخدار ایرانی، مار جعفری،‌ بزمجه، آگاما، ماهی گرگک، کپور ماهی، آمور سفید و سیاه ماهی اشاره کرد.

مرگ هامون موجب مرگ تمامی این موجودات نیز می شود. علاوه بر آن پوشش گیاهی اطراف آن نیز نابود شده است که در پی آن دامداری و پرورش گاوهای سیستانی نیز در منطقه نابود شد.

جاهای دیدنی نزدیک به دریاچه هامون

تالاب هامون زابل گستره زیادی از منطقه کویری سیستان را به خود اختصاص داده است. در فاصله خیلی نزدیک به تالاب مکان گردشگری دیگری نیست، اما کمی که از آن دور شوید، در شهر زابل و روستاهای اطراف آن جاهای دیدنی بسیاری مانند چاه نیمه در زهک، شهر سوخته، کوه خواجه و دهانه غلامان را پیدا می‌کنید. شهر زابل نیز خود جایگاه ساختمان‌های تاریخی و دیدنی بسیاری است که در سفر به این استان نباید دیدن آن‌ها را از دست بدهید.

ویژگی های طبیعی و گردشگری برجسته دریاچه هامون

تالاب هامون در زمان پر‌آبی، بهشتی در دل زمین‌های کویری استان سیستان و بلوچستان است. این منطقه زیبای طبیعی و گردشگری محل ماهیگیری ماهیگیران محلی است و در فصل پرآبی چند هزار ماهیگیر روزی خود را از این منطقه تهیه می‌کنند. دیدن پرندگان مهاجر این تالاب نیز صحنه‌ای نادر است که در زمان پرآبی آن اتفاق می‌افتد و دیدن آن را نباید از دست داد.

نکات بازدید از تالاب هامون

• اگر قصد دارید راهی تالاب هامون شوید، بهتر است فصل تابستان را به‌ دلیل گرمای هوا در مناطق جنوبی کشور انتخاب نکنید.
• برای اقامت شبانه، می‌توانید در اقامتگاه‌های بوم‌گردی روستاهای منطقه شب را بگذارنید.
• در سفر به نقاط مختلف کشور، به فرهنگ و باورهای مردم محلی احترام بگذارید.
• با اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی و خرید محصولات از فروشنده‌های محلی، به اقتصاد مردم منطقه کمک کنید.
• طبیعت قرن‌های متمادی است که با منابع بی ‌نظیرش در اختیار ما قرار دارد. قدر آن را بدانیم و از وارد آوردن هرگونه آسیب به آن خودداری کنیم.

دسترسی به دریاچه هامون

فاصله بین زابل تا تالاب هامون ۳۱ کیلومتر است که برای رفتن از زابل به این سمت هم تاکسی و سواری‌های این شهر در دسترس شما هستند. اگر از جاده زابل به نهبندان به‌ سمت تالاب بروید، در سه راهی میل نادر، پاسگاه نیروی انتظامی وجود دارد که باید از آن به ‌سمت چاه خرما تغییر مسیر دهید. بسته به فصل و وضعیت آب دریاچه، مسافت کمتر یا بیشتری از این جاده را باید بروید تا به آب برسید. برای رسیدن به تالاب از جاده اصلی، حدود دو کیلومتر در خاکی نامناسب باید پیش بروید پس از آن به تالاب می رسید.

اقامت در نزدیکی دریاچه هامون

اقامتگاه‌های بوم‌گردی مختلفی در شهرها و روستاهای اطراف تالاب هامون زابل وجود دارند که می‌توانید شب را در آنها سپری کنید و با مردم این منطقه هم بیشتر آشنا شوید. البته اگر زابل را برای اقامت خود انتخاب کرده باشید که این شهر دارای هتل‌ها و مهمان ‌پذیرهای مختلفی است که می توانید در آن ها اقامت داشته باشید. علاوه بر این ها برای راحتی خود می توانید در سوئیت و ویلاهای اجاره ای در زابل هم اقامت داشته باشید.